Antoni van Leeuwenhoek - od licznika nitek do mikrobiologii

Antonie van Leeuwenhoek (1632 - 1723) był holenderskim biznesmenem i naukowcem w Złotym Wieku holenderskiej nauki i technologii. W dużej mierze samoukiem w nauce, jest powszechnie znany jako "Ojciec Mikrobiologii" - jeden z pierwszych mikroskopistów i mikrobiologów. Najbardziej jest znany ze swojej pionierskiej pracy w mikroskopii i swojego wkładu w ustanowienie mikrobiologii jako dyscypliny naukowej.

• Antoni van Leeuwenhoek zobaczył zielonkawe smugi w wodzie jeziora Berkelse pod Delft. Chłopi mówili, że tak tak poranna rosa spada do jeziora. Nabrał butelkę tej wody. W domu czekała go niespodzianka - woda była pełna życia. Pod szkiełkiem mikroskopu własnego wyrobu zobaczył coś czego jeszcze nikt przed nim nie widział. W wodzie pływały okrągłe „zwierzątka” i owalne stworzonka z – przynajmniej tak myślał van Leeuwenhoek – głowami i płetwami.  Były też wydłużone białe, zielone i popielate stworzonka oraz spiralnie zwinięte gałązki. Wszystko było niewiarygodnie małe, zabawne i uroczo się wiło, każdy rodzaj w swoim własnym tempie. Był rok 1674. Antoni nie zdawał sobie sprawy, że właśnie odkrył jednokomórkowce. Świat jeszcze nieznany człowiekowi.

Antoni van Leeuwenhoek (czytaj: Liełenhuk) urodził się w 1632 roku w Delft. Tak jak u wielu innych słynnych Holendrów okresu renesansu nauka i wielkie odkrycia szły zawsze w parze z biznesem i handlem. Antoni ochrzczony został co prawda jako Philipszoon (syn Philipsa) ale sam nazywał siebie Leeuwenhoek (lwi róg) - jako, że mieszkał na rogu za Leeuwenpoort - bramy wjazdowej do miasta o nazwie Lwia Brama.

Licznik nitek

Antoni był w początkach swej kariery handlarzem sukna z Delft. Miał sklep sukienniczy i interesy szły mu dobrze. Aby dobrze ocenić wartość i jakość sukien, włókna i przędzy konieczne było używanie szkieł powiększających. Pod lupą można było precyzyjnie obejrzeć jakość nici i policzyć ich gęstość. To był jego początek zainteresowania mikroskopowym światem. Eksperymentował z soczewkami własnego wyrobu aby osiągnąć maksymalne powiększenie.

Van Leeuwenhoek był samoukiem. Nie znał się na optyce, nie znał nawet języków. Władał tylko swoim holenderskim dialektem z Delft. Ciekawość była jego motorem odkryć a jednocześnie brak balastu wielu naukowych dogmatów tamtych czasów pracowała na jego korzyść. 

Odkrycie mikroskopu

Antoni nie był tak naprawdę odkrywcą mikroskopu. Z pierwszymi mikroskopami zaczęto eksperymentować 40 lat przed jego urodzeniem. Nad mikroskopem pracowali Holenderzy: Hans Lippershey i Sacharias Jansen, Jan Swammerdam, Anglik Robert Hooke i nawet nasz Jan Heweliusz. Mikroskop van Leeuwenhoeka był natomiast pierwszym mikroskopem powiększającym co najmniej 200-krotnie gdy jego poprzednikom udawały się modele powiększające zaledwie 20-30-krotnie. Najstarszy zachowany mikroskop przez niego wykonany powiększa 270 razy, choć miał ponoć aparaty o mocy do 480 razy.

Mikroskop Van Leeuwenhoeka nie wyglądał tak jak dzisiaj sobie mikroskop wyobrażamy. Była to miedziana płytka z wmontowaną soczewką i systemem śrubek pozwalająca na precyzyjne umieszczenie obiektu badań przed szkłem.

W wieku 41 lat (1673) van Leeuwenhoek rozpoczął korespondencję z Królewską Akademią Nauk w Londynie która trwała aż 50 lat - do jego śmierci w sędziwym wieku 91 lat. Te publikacje w Royal Society miały cenny wkład dla ówczesnej nauki w Europie. W roku 1680 Antoni otrzymał zaszczytne członkostwo Akademii.