Gdy Holandia była kolebką Stanów Zjednoczonych
Holenderska proklamacja niepodległości z roku 1581 była po dwustu latach wzorem dla deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych z roku 1776. Duże były holenderskie wpływy w okresie formowania się Stanów Zjednoczonych. Holenderskie faktorie handlowe, osadnicy, protestancka religia i kultura były jednym z filarów Nowego Świata.
Trzy amerykańskie słowa z Holandii
- Może najpopularniejsze jest słowo OK. Henry Hudson był odkrywcą próbującym znaleźć północną drogę do Azji przez Amerykę. W 1609 r. wpłynął żaglowcem w rzekę (Hudson). Miejsce w którym musiał zawrócić bo dalej się nie dało płynąć statkiem, nazwał Kinderhoek (kinder=dzieci, hoek=zakręt) bo tam na brzegu bawiło się dużo indiańskich dzieci (Mohikanie). 30 lat później w tym miejscu zaczęli osiedlać się holenderscy koloniści. Przez kolejne wieki była to holenderska osada i nadal nazwiska takie jak Van Buren i Vanderpoel są tam powszechne, a porcelanę Delft Blue można kupić w lokalnym sklepie z pamiątkami. W Kinderhoek urodził się ósmy prezydent USA Martin Van Buren (1782-1862) który nosił pseudonim "Old Kinderhook", co według znanej teorii zostało skrócone do O.K., co z kolei otrzymało znaczenie "jest w porządku".
- Słowo dolar pochodzi z języka holenderskiego. Holenderscy osadnicy w XVII wieku, zabrali ze sobą nazwę monety "daalder" która z kolei pochodziła od talara. Talar pochodził z Bohemii, a że był bity w miejscowości Jáchymov położonej dolinie (thal) skąd ten talar.
- Imiona Jan i Kees były powszechne wśród holenderskich kolonistów XVII wieku. Brytyjczycy początkowo używali poniżająco słowa "Yankee" dla holenderskich kolonistów zamieszkujących współczesne stany New York, New Jersey i Delaware. Później zaczęto używać przezwiska Yankees dla wszystkich mieszkańców od Nowego Jorki do Nowej Anglii, a obecnie używa się go w odniesieniu do każdego Amerykanina.
Wizytówka Holandii
W roku 2018, w telewizyjnych wyborach "Wizytówki Niderlandów", czyli z czego Holendrzy są najbardziej dumni - wygrał "Plakkaat van Verlatinghe" (Deklaracja Niezależności). Tą deklaracją Holandia ogłosiła swoje wyzwolenie spod hiszpańskiej okupacji w 1581 r. Dokument ten był dwieście lat później wzorem dla deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776. W tym programie TV, niderlandzka deklaracja wygrała w głosowaniu widzów z takimi konkurentami jak mikroskop, wynalazek holenderskiego naukowca Antoniego van Leeuwenhoek i Strażą nocną Rembrandta.
Niepodległość Holandii
W latach 1568-1648 Holandia prowadziła wojnę osiemdziesięcioletnią o odzyskanie niepodległości spod hiszpańskiego zaboru. W roku 1579 powstała konfederacja prowincji Niderlandów - unii utrechckiej a dwa lata później w roku 1581 podpisano w Antwerpii proklamację niepodległości (Plakkaat van Verlatinghe) uwalniając się od hiszpańskiej tyranii. Holandia stała się jedną z pierwszych w miarę demokratycznych republik świata. Niedługo po tym do Holandii przybyli prześladowani w Anglii protestanccy purytanie.
Idealne społeczeństwo
W roku 1608 roku do Amsterdamu przybyła grupa 102 angielskich uciekinierów - prytanów czyli rodzaj protestanckich fundamentalistów prześladowanych w katolickiej Anglii. W tym czasie Holandia radykalnie odrzucała katolicyzm i purytanie znajdowali tu swoich duchowych braci. Z Amsterdamu angielscy purytanie przenieśli się szybko do Lejdy gdzie mieszkali 11 lat, studiując m.in. dokumenty holenderskiej proklamacji niepodległości. Część z nich znana nam dzisiaj pod nazwą Pilgrims Fathers (pielgrzymi ojcowie) postanowiła opuścić Europę i osiedlić się w Nowym Świecie za oceanem zakładając tam nowe, idealne społeczeństwo.
Osadnicy
1 sierpnia 1620 roku z nabrzeża w rotterdamskim Delfshaven, u stóp kościoła Pelgrimvaderskerk (kościoła Pielgrzymów), wyruszyła na malutkim stateczku "Speedwell" pierwsza grupa osadników "Pilgrim Fathers" pod dowództwem Johna Robinsona. Ich misją było; zbudować nowe społeczeństwo według ich purytańsko-protestanckiej wizji. W angielskim Plymouth przesiedli się na żaglowiec Mayflower i w listopadzie dobili do brzegu Cape Cod w Massachussets. Ta grupa około 40 chrześcijańskich fundamentalistów stała się ideologicznymi praojcami Stanów Zjednoczonych Ameryki a ich manifest "Mayflower Compact" stworzony podczas rejsu do Ameryki, na pokładzie Mayflower stanowi fundament współczesnej konstytucji amerykańskiej. Obywatele Stanów Zjednoczonych mogący pochwalić się przodkami wśród Pielgrzymów należą dzisiaj do amerykańskiej elity "najprawdziwszych Amerykanów".
Chrześcijański komunizm
W tym manifeście "Mayflower compact" z 1620 r. osadnicy podpisali umowę wspólnych celów: o prowadzeniu religijnego życia, dzielenia się wszystkim uczciwie, niezależnie od osobistych nakładów i wysiłku, oraz obiecali sobie, że w ich kolonii (nazwanej Plymouth) nie będzie prywatnej własności, a wszystko co zostanie wytworzone automatycznie stanie się własnością wspólną. Motywację znajdowali w chrześcijaństwie, w jego purytańskiej odmianie.
Pierwszy rok kolonistów na Nowej Ziemi pochłonął wiele ofiar głodu po ciężkiej zimie. W drugim sezonie obfite plony świętowali Pielgrzymi jak my dożynki stąd zrodził się amerykański obyczaj Thanksgiving - Dzień Dziękczynienia. Ale takie święto, z obfitością pożywienia, podpatrzyli koloniści mieszkając w holenderskiej Lejdzie.
Dzień Dziękczynienia z Lejdy
Jednym z epizodów wojny osiemdziesięcioletniej wojny (1568-1648) w której Niderlandy walczyły o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego było oblężenie Lejdy przez hiszpańską armię. Oblężenie trwało od października 1573 do października 1574 r. W tym czasie z 18 tys. mieszkańców Lejdy zmarło z głodu i chorób 6 tysięcy mieszkańców oblężonego miasta. W końcu sierpnia 1574 r. obrońcy miasta przerwali wały przeciwpowodziowe co spowodowało zalanie polderów wokół miasta. Woda zmusiła Hiszpanów do wycofania się.
Od tego czasu, już niemal 450 lat, mieszkańcy miasta obchodzą 3 października rocznicę oswobodzenia (Leids Ontzet) którą świętują ucztowaniem po roku głodu w oblężeniu. Tradycyjnie do dzisiaj w ten dzień organizowane są w mieście imprezy (jak wesołe miasteczko) gdzie przy okazji je się śledzie i hutspot (tradycyjna jednogarnkowa potrawa z ziemniakami).
W latach 1609-1620 Lejdę zamieszkiwali Pilgrim Fathers (Pielgrzymi) - grupa 102 purytanów z Anglii, którzy 21 listopada 1620 r. na statku Mayflower przybyli do Ameryki zakładając pierwszą angielską kolonię na terenie stanu Massachusetts. Pierwsze udane żniwa na nowym kontynencie w 1621 r. uczcili ucztą na wzór jaki poznali w Lejdzie. Tak więc uczta mieszkańców Lejdy stała się pierwowzorem obchodów współczesnego Dnia Dziękczynienia (Thanksgiving Day) w Stanach Zjednoczonych, obchodzonego w czwarty czwartek listopada. Jedynie holenderskie śledzie zastąpił amerykański ptak: indyk.
Amerykańska niepodległość
Prezydent Benjamin Franklin powiedział kiedyś: "W miłość do kraju i odwadze bronienia ojczyzny - Holandia była dla nas przykładem"
W trakcie wizyty w Holandii w marcu 2014 roku, amerykański prezydent Obama zwiedzał muzeum narodowe z jego kolekcją Rembrandta i Vermeera a także obejrzał oryginalną proklamację niepodległości Niderlandów (Plakkaat van Verlatinghe 1581) która w swym zamierzeniu, celu, formie i strukturze bardzo przypomina deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych ogłoszoną dwieście lat później. Deklaracja uzasadniała prawo Trzynastu Kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii, Jerzego III.
Holenderskie dziedzictwo w USA
Powiązań kulturowych Holandii ze Stanami Zjednoczonymi jest bardzo dużo i należeć do nich mogą przykładowo różne protestanckie odmiany kalwinizmu rodem z nadreńskich krajów jak Mormoni, Amisch, Mennonici, czy nawet Świadkowie Jehowy - odłamy religijne władające czasami starogermańskim językiem i noszące czarne stroje które można spotkać nadal w Holandii u tzw. "czarnych pończoch" (zwarte kousen).
Wiele słów mających swe źródła w języku holenderskim używamy na co dzień myśląc, że pochodzą z Ameryki, np:
Boss - baas
Coleslaw - koolsla
Cookie - koekje
Dollar - daalder
Gin - jenever, genever
Mannequin - manneken
Pump - pomp
Santa Claus - Sinterklaas
Wagon - wagen
Wall Street - mur Nowego Amsterdamu
Staten Island - wyspa Staten Generaal
Brooklyn - Breukelen
Yankee - Jan-Kees lub Janke
Nawet słowo które zdobyło świat: Okay, OK - prawdopodobnie pochodzi od nazwy amerykańskiej wsi Old Kinderhook (ned. Oud Kinderhoek) gdzie się urodził i mieszkał ósmy prezydent USA Martin Van Buren a jego pradziadek Cornelis van Buren przybył do Ameryki w roku 1631 ze wsi... Buren leżącej w centrum Holandii.
Przeczytaj także:
-
Od talara przez holenderskiego złotego do dolara - historia monet
- Wojna osiemdziesięcioletnia przyniosła Holandii niepodległość
- Historia Holandii: od republiki do monarchii
- Wilhelm Orański - ojciec narodu holenderskiego
- Lista najsłynniejszych Holendrów
- Holender czyli niewesołe życie kalwinisty
- Anabaptyści i Menonici - Holendrzy w Polsce