Duma Holandii: ASML - producent maszyn fotolitograficznych

Stellantis to międzynarodowy koncern samochodowy, Prosus to konglomerat medialny oraz NXP Semiconductors to producent półprzewodników. Shella i Heinekena wszyscy znamy. Vitol handluje w świecie ropą naftową, węglem i gazem ziemnym. Unilever to połowa naszych zakupów w supermarketach całej Europy. Ahold: sieci sklepów różnych branż w Europie i USA. ING bank znany także w Polsce.

* W roku 2021 oficjalna siedziba tej firmy przeniesiona została do Anglii, z powodów zbyt skomplikowanego systemu dla akcjonariuszy i wprowadzeniu podatku od dywidend.

ASML - producent piekarników chipów

Na powyższej liście znajduje się jedna firma której nie znamy a jednocześnie pośrednio mamy wszyscy z ich produktami do czynienia na co dzień.

Firma ASM Litografia, dzisiaj pod nazwą ASML, uzyskała samodzielność w roku 1988 w wyniku współpracy Philipsa i producenta półprzewodników - Advanced Semiconductor Materials International (ASMI) z czego powstała samodzielna ASML. Ta mało znana lub zupełnie nie znana konsumentom firma jest jednym z fundamentów technologii których używamy wszyscy codziennie.

• Fundamenty ASML firmy budował pionier wypiekania układów scalonych (kości) Arthur del Prado (1931-2016). Ten holenderski inżynier i biznesmen już w roku 1968 r. założył firmę ASMI z siedzibą w Almere, produkującą maszyny do produkcji układów scalonych. W roku 1984 Arthur del Prado wraz z Philipsem stworzyli nową firmę ASML.

ASML Holding N.V. ma swoja siedzibę tuż pod Eindhoven (w Veldhoven) przy autostradzie E34. Zatrudnia 8,5 tys. pracowników z przychodem 5,7 mld euro, zyskiem 1,5 mld euro i kapitałem 28,2 mld euro (2014). Posiada 70 filii w 16 krajach. Dla porównania największa polska firma PKN Orlen osiągnęła w roku 2014 27,5 mld euro przychodu lecz tylko 21,6 mln euro zysku.

• Update 2020: w tym roku ASML sprzedało maszyn na sumę 14 mld euro z zyskiem własnym 3,6 mld euro. Firma przedstawia obecnie giełdową wartość 110 mld euro. Dla porównania, największa polska firma; Cyfrowy Polsat miał w 2018 r. wartość 6 mld euro (27 mld zł).
• Update 2023: w nasilającej się wojnie technologicznej Amerykanów z Chińczykami Amerykanie zażądali od Holandii zaprzestania eksportu maszyn ASML, szczególnie ultrafioletowej litografii (technologii EUV) pozwalającej na produkcje procesorów kilku nanometrów. W tym czasie chińska firma Huawei ogłosiła osiągnięcie tych samych technologicznych parametrów EUV czym Chiny uniezależniły by się od Zachodu i ASML.

ASML jest trzecim obok dwóch japońskich firm (Canon i Nikon)  i największym w świecie producentem maszyn do "pieczenia" chipów lub fachowo steppers i scanners. Produkuje i sprzedaje rocznie kilkaset takich maszyn hightech. Jeden stepper kosztuje ok. 25 mln euro. 60% wszystkich komputerowych układów scalonych (chipów) jest wyprodukowanych w maszynach rodem z ASML.

Dobry pracodawca 85 narodowości

W ASML pracują fachowcy 85 narodowości świata, w tym także kilkunastu Polaków. W 2021 r. firma zatrudnia tylko w Holandii 15 tys. pracowników. 

Firma prosperuje tak dobrze, że w roku 2015 osiągnęła rekordowy obrót i zysk dzięki czemu pracownicy otrzymali 18% premii - ponad dwie miesięczne wypłaty. Obrót ASML w roku 2015 wzrósł do 6,3 mld euro a zysk do 1,8 mld. Firma posiadała rezerwę 3,4 mld euro. Obecnie, w okresie pandemii oraz "wydobywania" kryptowalut, światowy głód chipów tylko rośnie.

Co oni właściwie produkują?

Wyobraź sobie, że rysujesz mapę Holandii tak szczegółową, że zaznaczony jest na niej dokładnie także próg twojego domu. ASML jest w stanie tak szczegółową mapę "narysować" na krążku krzemu wielkości przykrywki garnka. Z tych krążków krzemu - oczywiście mniejszych niż przykrywka - produkowane są chipy, procesory i kości pamięciowe bez których nie byłoby systemów GPS, telefonów, kamer i komputerów.

Na oddziale Research & Development ASML pracuje 3 tys. naukowców i firma wydaje na badania (600 mln euro) rocznie niemal tyle samo co wielki i znany Philips. Coraz większy wysiłek kosztuje opracowywanie nowych technologii aby nadążyć za "Prawem Moora" każącym co dwa lata podwajać moc obliczeniową procesora. Nowe źródła projekcji (naświetlania), tzw. extreme ultraviolet (EUV) pozwala na kontynuowanie miniaturyzacji chipów.

Maszyny tej firmy używane są m.in przez Siemens, Intel, Samsung i NEC do produkcji procesorów i innych układów scalonych. ASML nie może nadążyć za popytem na steppers w świecie. Rynek chipów pamięci rośnie gwałtownie kosztem innych nośników danych jak dyski twarde.

Największe maszyny, te do produkcji najbardziej zaawansowanych chipów mają wielkość ok. 800 m³ i ważą 150 ton. Trzeba dwa i pół Boeinga 747 do przewozu takiego urządzenia.

ASML wyprodukuje w 2018 r. 20 takich aparatów o wartości po 120 mln euro za sztukę.

Wyścig nanometrów

• Nanometr (nm) = jedna milionowa milimetra. Dla porównania: ludzka czerwona krwinka ma średnicę 7000 nanometrów, a średnia wielkość wirusa wynosi 14 nanometrów.

Dzięki piekarnikom EUV z ASML, najnowsze mikroprocesory w 2020 r. wykonywane są w 7-nanomentrowym procesie technologicznym. Ale w 2021 r. firma się mocno powiększa aby móc budować maszyny - "piekarniki chipów" EUV - następnej generacji tzw. High-NA, która zwiększy numeryczną aperturę (NA) z 0,33 NA do 0,55 („High-NA”) która umożliwi produkcję chipów do 2 nanometrów. Maszyna ma nową konstrukcję optyczną i znacznie szybsze procesy produkcyjne. Umożliwi to w przyszłości geometryczne skalowanie chipów, z rozdzielczością o 70% lepszą niż obecne maszyny EUV. Platforma High-NA została zaprojektowana tak, aby umożliwić obsługę wielu przyszłych węzłów, zaczynając od węzła logicznego 3 nm, a następnie węzły pamięci o podobnej gęstości.

Maszyna High-NA ma wejść do produkcji w 2023 r. Jej wysyłka do klienta będzie wyzwaniem logistycznym, ponieważ maszyna będzie miała rozmiary 5 x 12 m, do której przewiezienia potrzeba będzie siedmiu samolotów transportowych z otwieranym dziobem. Przeczytaj także jak się robi procesory? >>>

Przeczytaj także:

• Holenderski przemysł: Grupa VDL
• Największe korporacje
• Unilever: historia margaryny
• Historia Philipsa z Eindhoven