Budowa i burzenie kościołów w Holandii

Powrót Watykanu do Holandii

Przez wieki papież, Watykan i katolik byli w Holandii synonimem zła. Takie zaszłości historyczne, podobnie jak czym dla Polaków był kościół prawosławny po odzyskaniu niepodległości.

Architekt Pierre Cuypers pracował na przełomie XIX i XX wieku - który charakteryzował się w protestanckich Niderlandach odrodzeniem katolicyzmu. W połowie XIX w. nastąpiło w Holandii to co można porównać do sytuacji w postkomunistycznej Polsce w latach 1990-2000 - czyli w całym kraju zaczęto masowo budować kościoły katolickie ku radości części katolickiego i bardzo religijnego narodu.

Holenderskie elity władzy i większa część oświeconego społeczeństwa miast jest już od niemal 500 lat protestancka. Przez wieki katolicyzm kojarzył się Holendrom z hiszpańskim (habsburskim) zaborcą, ciemnotą i zabobonem. Kościół katolicki był nawet oficjalnie zakazany w tym kraju, choć niezbyt rygorystycznie, bo w końcu niemal połowa narodu na południu Niderlandów była katolikami. To była ta holenderska tolerancja.

Najpiękniejszym przykładem jak w protestanckich Niderlandach, po wiekach dyskryminacji katolików (a nawet czasami zakazu wyznawania katolicyzmu), wreszcie w XIX wieku pozwolono na budowę nowych kościołów katolickich jest bazylika w Oudenbosch. Praktycznie od roku 1573 do 1795 katolicyzm był w Holandii zabroniony. Gdy pod koniec XVIII wieku powstała Republika Batawska, katolicy otrzymali wolność wyznania. Od XIX wieku w każdej wsi, głównie południa kraju, budowano kościoły katolickie. To było odreagowywanie za 200 lat prześladowań. Sytuacja która przypominała trochę lata 90. po upadku komunizmu w Polsce. W Holandii zaczęto budować tysiące kościołów, także megalomańskie katedry neogotyckie jak i tą bazylikę św. Agaty i św. Barbary w Oudenbosch. Ta wieś liczyła wówczas 3 tys. mieszkańców (obecnie 12 tys. mieszkańców) a postawiła sobie w 1880 r. kopię Watykanu (2x mniejszą, ale jednak, projekt Pierre Cuypersa) z tym, że fasada jest kopią fasady rzymskiej bazyliki św. Jana na Lateranie.

Dopiero liberalna konstytucja z 1848 r. znacznie poprawiła pozycję ludności katolickiej. W 1853 r. przywrócono hierarchię biskupią. Mimo wielkich protestów protestanckich i konserwatywnych przeciwników odrodzenia katolicyzmu, liberałowie poparli katolików na podstawie rozdziału kościoła od państwa i wolności wyznania. Naród podzielono w systemie filarowym. 

Czas budowy kościołów katolickich

Pierre Cuypers stał się największym architektem kościołów katolickich. W tym okresie końca XIX i początku XX wieku zaprojektował ponad sto kościołów i klasztorów na terenie całego kraju. Architekt był miłośnikiem neogotyku a uciśniony dotąd lud katolicki żądał nowych kościołów.

Neogotyk był niezwykle modny w XIX wieku w całej Europie i Ameryce. Wiele monumentalnych kościołów powstało w tym stylu, także w Polsce i Stanach Zjednoczonych. 

Dla laika wiele z tych budowli wygląda na prawdziwy stary gotyk, jak np. zamek De Haar pod Utrechtem, którego współczesny "średniowieczny" wygląd zawdzięczamy także Cuypers'owi. 

Czas burzenia, sto lat później

Kościół katolicki miał olbrzymi wpływ na ludność południowych Niderlandów. Ksiądz władał nie tylko duszą ale i ciałem swoich parafian. Do dzisiaj starzy katolicy wspominają częste odwiedziny księdza w domu i jego żądania "rozmnażania się". Nie po nic generacje pierwszej połowy XX wieku mają po 10-15 rodzeństwa.

Ale przyszły lata sześćdziesiąte; szybki wzrost dobrobytu w Holandii, rewolucja studencka 1968, reformy oświaty, samochód i zagraniczne wakacje dla robotnika, jednym słowem w głowach narodu zaszły głębokie zmiany i nie było w nich już miejsca dla księdza i kościoła. Myślę, że obecnie w Polsce ten strach kleru przed "zachodnią sytuacją" jest motorem działania państwa faktycznie wyznaniowego, sterowanego przez kler nie dopuszczający myśli aby ich owieczki, wzorem Zachodu opuściły kościół.
 

Pod koniec lat sześćdziesiątych kościoły katolickie zaczęły świecić pustkami. Już nawet starsi ludzie nie czuli potrzeby uczestnictwa w eucharystii. Kościoły popadały w finansowe tarapaty i jeden po drugim zaczęły być zamykane a z czasem także burzone, jako że architektonicznie nie przedstawiały wartości zabytkowej. 

W całej historii Niderlandów zbudowano 19 tys. kościołów z których do dzisiaj pozostało niecałe 7 tys. Większość kościołów wyburzono w latach 1966-1985.

W dawniej tradycyjnie katolickiej prowincji Noord-Brabant, od początku XX wieku zburzono 450 kościołów. W latach 1973-2010 zburzono w samym tylko Eindhoven sześć kościołów - zbyt mało używanych i o zbyt małej wartości historycznej lub architektonicznej.

Z tych nowych neogotyckich kościołów zburzono do dzisiaj kilkaset. Szczególnie dużo w latach 1966-1990. Wiele nadal istniejących jest już dawno zamknięta lub zaadoptowana na inne cele. Mało kogo to obchodzi. Kto jest wierzący nosi swego Boga w sercu a nie w kościele.

• Najładniejsze i najmądrzejsze wykorzystanie (pięknego skądinąd, gotyckiego) kościoła w XXI w. Kościół Dominikanów w Maastricht, który liczy 725 lat. Kościół nie jest kościołem już 223 lata za sprawą francuskiego okupanta (Francuzi mieli czasami większy wstręt do Watykanu niż Holendrzy). Był po tym używany jako magazyn, drukarnia, szkoła, archiwum miejskie i biblioteka. W latach '80 (XX w.) służył jako sala ekspozycji, zabaw i karnawału a nawet jako parking rowerowy. Od 2006 jest księgarnią. Podobnie kościół "Boerenkerk" w Zwolle w którym także mieści się od 2013 r. księgarnia.

Przeciętny Polak-Katolik nie jest w stanie tego pojąć, ponieważ my nie zetknęliśmy się nigdy z reformacją i jej wpływem na Zachodnią Europę, mieliśmy także kompletnie inny rozwój historyczny. Kościół Katolicki w Polsce spełnia może nie tyle rolę religijną co łączącą naród pod dachem jedynej instytucji mającej rzeczywisty respekt narodu.

Aby nieco zrozumieć (olbrzymią) rolę kościoła w Holandii polecam przeczytać:

• Dordrecht - protestancka kolebka Holandii
• Gdy katolik był wrogiem Holandii
• O heretykach, katedrze i dzwonach z Utrechtu
• Kościół 500 lat temu na Zachodzie
• Inkwizycja czyli holenderski wstręt do Watykanu
• Katolicka kontrreformacja i walka reformatorów o suwerenność Holandii
• Holenderska segregacja narodowych przekonań
• Holenderski kościół w likwidacji