Plastik - historia cudownego tworzywa

Celuloid

Celuloid - najstarsze tworzywo termoplastyczne - okazał się zresztą idealnym materiałem zastępującym m.in. żółwi pancerz, masę perłową, kości i rogi. Te materiały obok wielorybich fiszbinów i kości słoniowej były do końca XIX wieku jedynymi "tworzywami sztucznymi". Celuloid okazał się również idealnym materiałem w przemyśle galanteryjnym, przy produkcji zabawek, taśm filmowych, błon fotograficznych, piór wiecznych, piłeczek pingpongowych, itd. Współcześnie celuloid używany jest sporadycznie z powodu jego niezwykle dużej łatwopalności. Na świecie spłonęło wiele kin  w których zapalił się rolka filmu w projektorze.  

Bakelit

W roku 1909 Léo Baekeland - belgijski emigrant w Ameryce - stał się milionerem po opatentowaniu tworzywa sztucznego fenoplast. Od swego nazwiska opatentował to tworzywo pod nazwą bakelit. Początek XX wieku był właśnie czasem szybkiego wzrostu popularności elektryczności. Bakelit był tworzywem bardzo źle przewodzącym prąd, więc stał się idealnym tworzywem do produkcji kontaktów, wtyczek i przełączników światła. 

• W roku 1930 aż 94% Holendrów i 70% Amerykanów miało już elektryczność. Dzięki kampanii reklamowej Philipsa szybko rosło zapotrzebowanie na żarówki i radia. Większość produktów elektrycznych posiadała obudowę bakelitową. Philips w Eindhoven otworzył w 1928 r. własną fabrykę bakelitu. Philips produkował bakelitowe lampy elektronowe, radia, płyty gramofonowe, głośniki, telefony, tace, kubki, popielniczki i golarki.

Nylon

W roku 1935 amerykańskim zakładom chemicznym Du Pont udało się stworzyć pierwsze polimery o właściwościach jedwabiu. W wystawie światowej w 1939 r. Du Pont zaprezentował pierwsze nylonowe pończochy jako tanią i nie gniotliwą alternatywę dla jedwabiu. Nylon okazał się gigantycznym sukcesem. Od lat 40. XX wieku wszystkie kobiety na świecie marzyły o nylonowych pończochach. Po wybuchu wojny nylon okazał się także świetnym materiałem do produkcji spadochronów, namiotów, lin, odzieży i opon samochodowych.

Tupperware

Na Zachodzie symbolem plastiku domowego w latach powojennych był Tupperware autorstwa amerykańskiego przedsiębiorcy Earla Tuppera. W 1942 roku otworzył on fabrykę Tupper Plastics, która w czasie wojny produkowała również części do masek przeciwgazowych. Po wojnie Tupper dokonał "tupperyzacji" amerykańskiej kuchni - co mu się świetnie udawało. Jego domowe tworzywa sztuczne były w USA tym czym jest dla mebli Ikea dzisiaj. Tupperware miseczki i pudełka można było znaleźć w każdym gospodarstwie domowym. Te plastyki sprzedawano wyłącznie na prywatnych imprezach Tupperware: spotkaniach znajomych gospodyń domowych w domu jednej z nich, z pokazami i wyprzedażami Tupperware. Gospodyni spotkania otrzymała w nagrodę produkty Tupperware. Im większa była sprzedaż, tym większy prezent. Tupperware-party's trafiły i do Holandii i były modne do końca XX wieku.

Lego

Stolarz Ole Kirk Christiansen z Billund w Danii zaczął w latach 30. XX wieku robić drewniane zabawki: lalki, skarbonki, samochodziki. W 1947 roku on i jego syn Godtfred dostali w swoje ręce kilka plastikowych klocków. Te klocki zostały jednak wynalezione wcześniej przez Brytyjczyka Hilarego Fishera Paga, który miał na nie patent i produkował w Anglii po wojnie klocki Bri-Plax  (tego typu klocki musiały być produkowane także w PRL-u, bo ja się nimi bawiłem ok. roku 1960). Klocki różniły się od Lego tym, że miały wypustki tylko z góry (bez gniazd pod spodem) oraz niektóre klocki miały boczne szczeliny służące do wsuwania drzwi i okien - klocki miały służyć do budowy domków.  W latach 50. Lego wyprodukowało własne klocki konstrukcyjne, opatentowane w 1958 r., ulepszonej konstrukcji i lepszej jakości tworzyw, które mocniej przylegały do ​​siebie. Wynalazek się przyjął. Dzieci na całym świecie nauczyły się budować z klocków Lego.

Lego było pierwszą marką plastikowych zabawek sprzedawanych w ogromnych ilościach, ale z pewnością nie jedyną. Rosła ilość nie markowych, tanich zabawki. Współcześnie do Europy przybywają z Azji pełne kontenery taniego plastyku. 

Reklamówki

Szwedzki inżynier Gustaf Thulin wynalazł cienką plastikową torbę foliową na zakupy w 1959 roku. Kilka lat później fabryka Celloplast, w której pracował, złożyła wniosek patentowy. Torba odniosła mega sukces na całym świecie. Thulin był przekonany, że jego wynalazek przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego. Dzięki plastykowym torebkom nie trzeba scinać drzew na torby papierowe.

• Reklamówki trafiły z Zachodu do Polski w latach 70. XX w. Na warszawskiej rotundzie stały przekupki sprzedające reklamówki po 10 złotych (wówczas cena 4-5 jajek). Chodzenie po mieście z ładną, kolorową reklamówką dodawało splendoru.
• W 1971 miasto Utrecht wprowadziło obowiązek wystawiania śmieci w specjalnych workach plastykowych. W roku 2014 statystyczny Holender zużywał 260 plastykowych toreb na zakupy. Od roku  2015 za reklamówki trzeba w Holandii płacić. 

Plastikowe kobiety

Tworzywa sztuczne dostawały się także do... ludzkiego ciała. Coraz więcej plastikowych części: zastawki serca, rurki, czasem całe narządy. Później także protezy wykonane z silikonu - elastycznych substancji syntetycznych. Silikony idealnie nadawały się do powiększania piersi. Już podczas II wojny światowej japońskie prostytutki powiększały piersi, wstrzykując płynny lubrykant silikonowy - ze śmiertelnym skutkiem - jak się później okazało. W 1962 roku 30-letni Timmie Jean Lindsey otrzymała pierwszy prawdziwy implant piersi. Wiele kobiet poszło w jego ślady wstawiając sobie silikonowe implantaty w wiele części ciała. W Holandii 3% kobiet posiada silikonowe implanty, polskich statystyk brak. 

Plastykowy świat

Od lat 70. furorę robiły plastykowe meble ogrodowe. Wielu producentów we Włoszech, Turcji i Niemiec produkuje olbrzymie ilości mebli, drzwi i okien z tworzyw. Jedna włoska fabryka produkuje 10 mln plastikowych krzeseł rocznie. Niemal wszystkie butelki są z plastyku. Każdej minuty sprzedaje się na świecie milion plastykowych butelek. Szacuje się, że obecnie (2023) produkuje się 8,3 mld ton plastyku rocznie - to jest ok. 10% światowego wydobycia ropy naftowej. 

Plastik jest wszędzie. Jako mikro- lub nanocząsteczka nawet w naszych odchodach. Prawdopodobnie spowodowane jedzeniem ryb. Badania na zwierzętach wykazały, że małe cząsteczki plastiku są szkodliwe dla zdrowia ale tego nie zbadano jeszcze na ludziach.

Świat bez plastiku jest już nie do pomyślenia. Plastik jest nadal tani, wygodny, lekki i ma długi okres przydatności do spożycia co jednak idzie kosztem świeżości produktów. Dziś wiemy również, że te piękne zalety plastiku są również jedną z największych katastrof ekologicznych naszych czasów.