Wiek wielkich odkryć - nova reperta
Może nam się zdaje, że współcześnie przeżywamy wiek wynalazków i przełomów technologicznych, ale każdy wiek był wiekiem wielkich odkryć i wynalazków. Jak na przykład wiek XVI w którym żył Stradanus (1523-1605).
Nowe odkrycia - nova reperta
Jan van der Straet, bardziej znany z łacińskiej nazwy Stradanus żył w pod koniec XVI wieku, w czasach wielkich i przełomowych odkryć (łac. nova reperta). Artysta uwiecznił na rycinach, z ok. 1590 roku, przełomowe odkrycia czasów w których żył. A żył w ówczesnym sercu Europy: Florencji. Stradanus był Flamandczykiem z Brugii, ale w tych czasach Flandria, Toskania i Hiszpania były jednym państwem i kulturowo od siebie wiele nie odbiegały. Większą cześć życia spędził w Florencji.
- Przeczytaj także: Holenderscy kupcy i odkrywcy, Odkrycie Brazylii oraz Przygody żeglarzy, korsarzy i rozbitków.
Siodło
Na powyższej rycinie, w lewym dolnym rogu widnieje... siodło. Siodło było wielkim wynalazkiem, porównywalnym z wynalazkiem koła i druku. Siodło ze strzemionami. Głębokie siodło z wysokimi łękami i sztywne strzemiona umożliwiły podboje, wyprawy krzyżowe, kolonizację Ameryki itp. Ten wynalazek rozpowszechnił się w Europie od ok. XV wieku.
Nawigacja
W tym XVI wieku Europejczycy zaczęli na serio penetrować kulę ziemską - byli już przekonani, że Ziemia jest kulą. Portugalczycy pierwsi posiedli dostateczną wiedzę i technikę nawigacji aby ośmielić się wypuszczać daleko po Oceanie Atlantyckim, opływać Afrykę i odkrywać dalekie wyspy jak Azory czy Zielonego Przylądka.
Pomiar położenia karaweli z pomocą astrolabium. Dobry kapitan-nawigator umiał znaleźć już drogę do portu. Położenie gdziekolwiek na Ziemi określane jest jego szerokością i długością geograficzną. Obydwa wyrażane są w stopniach. Szerokość geograficzną można dość łatwo określić: mierząc kąt między słońcem a horyzontem w najwyższym punkcie Słońca więc można ją dość łatwo wyznaczyć.
Nocą można do wyznaczenia szerokości geograficznej wykorzystać również inne ciała niebieskie o znanej pozycji, takie jak gwiazda polarna. W tym celu w porządku chronologicznym wykorzystano astrolabium, laskę Jakuba i sekstans. Długość geograficzna jest trudniejsza: określenie długości geograficznej na podstawie wysokości słońca wymaga bardzo dokładnego określenia czasu i było to poważnym problemem przez wieki. Dopiero około 1762 roku John Harrison skonstruował pierwszy wystarczająco dokładny chronometr do tego celu.
Udoskonalenie instrumentu nawigacyjnego astrolabium przypisuje się portugalskim nawigatorom podczas wczesnych odkryć portugalskich XVI w.. Najwcześniejszy znany opis budowy i używania astrolabium morskiego pochodzi z 1551 r. Bartolomeu Dias, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, Krzysztof Kolumb i Amerigo Vespucci byli tymi pierwszymi śmiałkami nawigującymi po nieznanym świecie, trochę "na oko", niezbyt dokładnie ale z sukcesem. Wszyscy oni byli Portugalczykami lub byli mocno z Portugalią związani.
Ferromagnetyczny magnetyt mineralny może stać się magnesem trwałym w wyniku pobliskiego uderzenia pioruna. Takie kamienie, opisywane już w starożytności, miały tę użyteczną właściwość, że gdy swobodnie się obracały zawsze wskazywały w tym samym kierunku. Te wczesne wersje kompasu magnetycznego nazywano kamieniami żeglarskimi. Do czasu odkrycia elektromagnetyzmu kamienie żeglarskie były jedynym praktycznym sposobem namagnesowania igły kompasu.
- Przeczytaj także: Wiek wynalazków oraz Czy żyjemy w ciekawych czasach?
Czas
W XVI wieku czas stawał się coraz ważniejszy. Już nie tylko pora dnia, ale godzina, minuta a nawet sekunda. Czas jest nieodzowny w nawigacji - do dziś. Im precyzyjniejszy zegar, tym precyzyjniejsze dane naszej nawigacji. Przeczytaj także: Historia czasu, Wynalazek czasu i Zwycięstwo maszyny.
Ameryka
Odkrycie Ameryki przyniosło Europie wiele kolejnych odkryć w tym awokado, ananas, ziemniak, kakao, pomidor, truskawka, tytoń, kukurydza, pieprz, papryka, fasola, dynia, indyk, ale też... syfilis.
Widocznie przywleczony z Ameryki syfilis był poważnym problemem XVI wieku w Europie, bo jedna z rycin ważnych odkryć tego okresu poświęcona jest lekowi przeciw syfilis.
Także z Ameryki dostarczano drewno specjalnego drzewa które miało dawać ulgę w chorobie wenerycznej syfilis - chorobie przywleczonej do Europy przez odkrywców Ameryki. Na rycinie lekarz i czworo sług przyrządzających wywar z żywicy drewna guaiacum (gwajakowiec amerykański) dla swego cierpiącego na syfilis pana.
Drukarstwo, malarstwo i odbitki
Nie było tak szybkiego postępu gdyby nie możliwość dzielenia się wiedzą, wiedzą zawartą w książkach i na mapach. XVI wiek to także wiek rozpowszechniania się drukarstwa w Europie. Może to się wydawać dziwne, ale Jan van Eyck z Brugii wynalazł farbę olejną.
Dzięki farbie olejnej mamy możliwość oglądać "zdjęcia" historyczne sprzed 500 lat. Malarstwo dawało jedyną możliwość utrwalenia przemijającego świata. Ale to nie obrazy olejne przyniosły malarzom sławę lecz ich ryciny ( drzeworyt, miedzioryt). Ryciny drukowano w tysiącach egzemplarzy dzięki czemu ich tematy popularyzowano w szerokim świecie - tak jak te ryciny Stradanusa.
Ryciny wykonywali wyspecjalizowani rzemieślnicy na płytkach mosiężnych według projektu artysty. Te pierwsze obrazy trafiały do szerokich mas pokazując im zdumiewający świat, dzikie zwierzęta z dalekich kontynentów, wydarzenia historyczne, jednym słowem były to "zdjęcia", odbitki z negatywu jakim była mosiężna płytka.
Książki, mapy, słowniki, atlasy i encyklopedie. Po lewej widzimy zecerów składających teksty z pojedynczych ołowianych czcionek z "kaszty" a po prawej człowiek obsługuje prasę gdzie skład zecerski z naniesioną farbą drukarską odbijano na papierze.
Cukier
Udoskonalone metody produkcji i rafinacji cukru z trzciny cukrowej, którą zaczęto masowo uprawiać w Ameryce, były ważnym motorem kolonizacji i niewolnictwa Ameryki Południowej.
- Przeczytaj także: Słodki handel cukrem i niewolnikami oraz o zdumiewającej Historii cukru.
Destylacja
Co prawda sztukę destylacji alkoholu znali już od dawna Arabowie, konkretniej Maurowie w Andaluzji ale także dzięki alchemistom poszukującym metod "stworzenia" złota rozpowszechniła się w czasach Stradanusa produkcja destylowanych alkoholi w Europie.
Armaty
W średniowieczu wytapiano żelazo w dymarkach ale już w XVI wieku zaczęto w Europie używać nowocześniejszego wielkiego pieca a armaty używano już na szeroką skalę do zdobywania obwarowanych miast co w tym czasie było na porządku dziennym.
Dlatego w miarę popularyzacji armat w XVI wieku, mury obronne okazały się nieskuteczną zaporą i zaczęto otaczać miasta wałami ziemnymi, szańcami, redutami i fosami które uczyniły artylerię mniej efektywną w zdobywaniu miasta. Przeczytaj Gdy Szwecja zbroiła Europę >>>
Broń wojenna
Polerowanie zbroi a także polerowanie (ostrzenie?) mieczy, łuków, toporów i wszelkiej broni wojennej.
Warsztat zbrojeniowy pod patronem rzymskiej bogini wojny Bellony.
Oliwa
Co prawda oliwki i olej z nich używali starożytni Grecy i Rzymianie ale po odkryciu Ameryki, drzewa oliwne były pierwszymi roślinami sprowadzonymi z Europy.
Hiszpanie zakładali plantacje drzewek oliwnych od Kalifornii przez Meksyk po południe Chile a później Peru i Argentynę. Rosła ilość młynów olejowych i produkcja oliwy.
Okulary
Długi czas w historii Europy nie było zapotrzebowania na okulary, przede wszystkim z prostego powodu, że niemal nikt nie umiał czytać, ludzie używali wzroku na dystans i im starcza dalekowzroczność tie przeszkadzała tak bardzo jak nam dzisiaj, gdy nasz wzrok wtopiony jest w ten tekst na odległość 40 cm.
To właśnie w XVI wieku, wraz z rozpowszechnieniem się sztuki drukarskiej i książek a za czym idzie umiejętności czytania i zapotrzebowania na powiększające szkła optyczne "do czytania". Okulary zaczęli nosić starzy mnisi. Rozpowszechniał się zawód szlifierza soczewek a także produkcja soczewek wklęsłych, dla krótkowidzów - czyli z reguły arystokratów na polowaniach.
Młyny i wiatraki
W większości europejskich języków istnieją młyny wietrzne i młyny wodne, tylko w języku polskim są to dwa różne słowa.
W XVI wieku już świetnie umiano wykorzystać siłę wody i wiatru. Do mielenia ziarna najłatwiej i najprościej dało się zaprząc wodę strumienia napędzającego koło wodne. Gdzie o strumień było trudniej jak w Iberii czy Holandii tam budowano wiatraki.
Przeczytaj więcej o wiatrakach: Wiatraki holenderskie, Wiatraki różne, Wiatraki wodne oraz Budowa wiatraka.
Przeczytaj także: