Erazm z Rotterdamu - humanista na progu reformacji

Głupota ciągle żywa

Rok 2011 był rokiem Erazma. Równo 500 lat temu wydano w Paryżu jego satyrę "Pochwała Głupoty" - książka zawsze aktualna, jest do dzisiaj inspiracją dla satyryków.

Erazm był wielkim Europejczykiem i podróżnikiem po Europie. Staram się na nim wzorować i tak jak on w podpatrywać ludzi i w sarkastyczny sposób obnażać ich słabości. Erazm podróżował po największych centrach intelektualnych ówczesnej Europy: Oxford, Wenecja, Leuven, Freiburg a przede wszystkim Bazyleja. Erazm był pisarzem bestselerów; stu-stronicowa Pochwała Głupoty, napisana w kilka dni, wydana została w roku 1511 w nakładzie 100 tys. egzemplarzy - nakład który 500 lat później jest marzeniem pisarzy.

Erazm przetłumaczył Nowy Testament z greki na łacinę czym m.in. otworzył drogę okresu reformacji Marcina Lutra. Sam Erazm pozostał w kościele katolickim i sprzeciwiał się tak mało tolerancyjnej, protestanckiej filozofii życia całkowicie podporządkowanego wierze. Niestety tolerancji zabrakło po obu stronach i na próby reformacji kościół katolicki odpowiedział krwawą kontrreformacją i inkwizycją. Ten wielki holenderski myśliciel był jednocześnie prawdziwym obywatelem Europy i stoi na czele listy najsłynniejszych Holendrów.

Erazm był jednym z największych ludzi renesansu a mnie osobiście ujął najbardziej ciętą satyrą na nasze ludzkie przywary w pracy “Pochwała Głupoty” (Lof der zotheid) która nadal jest nadzwyczaj aktualna i wciąż jest moim niedościgłym wzorcem obserwacji ludzkich zachowań. Polecam przeczytać ta cieniutką książeczkę. Zadziwiające jest jak ludzka głupota nie zna granic i nie zmieniła się nic przez te 500 lat od czasów gdy o niej Erazm pisał (1509). Wciąż mamy w bród aktualnych przykładów ludzkiej głupoty. Pani Głupota zachwala w tej satyrze jak wielce jest przydatną, jak z niej jest pożytek i jak wielką potęgę i władzę ma Pani Głupota w świecie.

Jeszcze dzisiaj czyta się tą książkę z wielką przyjemnością i rozbawieniem. Cytaty z książki:

• "Uwielbiamy młodzież, ona nie ma kompletnie rozumu"
• "Prześmieszne są stare kobiety które się ciągle malują, 'gąszcz między nogami pielą' i wabią mężczyzn"
• "Wojna jest szczytem głupoty; spójrz na tych pasożytów, złodziej, alfonsów, skrytych morderców, kmiotków, idiotów i wszelkiego ludzkości margines"
• "Nażarci papieże, kardynałowie i biskupi swych wrogów niszczą przeświadczeni, że jak apostołowie kościoła Jezusa bronią, gdy nie ma większego dla kościoła wroga jak bezbożni papieże przemilczający Chrystusa, w Jego imieniu profity czerpiący, prostytuujący wyrafinowanie na Jego interpretacji i zabijający Go swym zepsutym życiem".

No a papieże, ci namiestnicy Chrystusa na Ziemi! Załóżmy, że oni naprawdę spróbowaliby życie Jego naśladować, przez ubóstwo, pracowitość, pobożność, poświęcenie i zaniechanie dóbr przyziemnych; załóżmy, że oni zdali by sobie sprawę co naprawdę znaczy Papa, czyli Ojciec lub ich tytuł “Ojców Świętych” - jakaż praca w świecie cięższą by była niż papiestwo? Któż chciałby taką posadę za wszelką cenę kupić a następnie tego zakupu bronić orężem, trucizną i wszystkimi możliwymi środkami, przeciw wszelkim próbom jej naruszenia?

(tłumaczenie własne)

[NL] "En dan de pausen, de stedehouders Christi op aarde! Stel, dat zij werkelijk eens trachtten Diens leven na te volgen, door armoede, arbeidzaamheid, onderrichting, zelfopoffering, verzaking van al het aardse; stel dat zij zich eens realiseerden wat hun naam Papa, dat is Vader, of hun titel ‘Heilige Vader’ betekent, wat ter wereld zal dan drukkender zijn dan het pausschap? Of wie zou nog die waardigheid coute que coute willen kopen en die koop met wapenen, vergif, ja met alle denkbare machtsmiddelen tegen inbreuk willen verdedigen?"

Nic dziwnego, że ta książka nie leży na szafce nocnej (obok biblii?) u każdego katolika.

• Ciekawostka: w 1500 r. niderlandzki filozof, czołowy humanista renesansu, Erazm z Rotterdamu (1469-1536) opublikował "Adagia" - zbiór antycznych przysłów przedstawiający m.in. mitologiczną historię Pandory - opowiedzianą przez Hezjoda. Erasmus przetłumaczył błędnie greckie słowo πίθος (duży słoik/dzban) na łacińskie słowo pyxis (mała puszka/pudełko). Od tego 1500 roku Pandora otwiera puszkę...

Erazm i Jan Łaski

Uczony z Rotterdamu, porzuciwszy wcześniej szaty duchowne, nigdy jednakże nie wystąpił z Kościoła rzymskiego co uczynił natomiast Jan Łaski (1499-1560) - polski teolog i niezwykle wpływowy reformator kościoła. Jan łaski pochodził z zamożnego i wpływowego rodu (jego stryj był prymasem Polski) i mógł zrobić w ojczyźnie  wielką karierę duchowną, ale zaangażowanie się w sprawy Reformacji te plany udaremniło. Europa Zachodnia znajdowała się w tym czasie w zarzewiu powstającej Reformacji i Łaski zaznajomił się z rozmaitymi nurtami ideowymi tej epoki poznając wybitnych i czołowych reformatorów tego czasu. W Bazylei Łaski zaprzyjaźnił się z Erazmem z Rotterdamu, mieszkał w jego domu kilka miesięcy, łożył na jego utrzymanie i w końcu odkupił cenne zbiory biblioteczne Erazma pozwalając mu korzystać z nich do końca życia. Później cały zbiór biblioteczny z polecenia Łaskiego sprowadził do Polski  Andrzej Frycz Modrzewski. Łaski opuścił Kościół rzymski, ożenił się i wyjechał na zachód Europy gdzie aktywnie włączył się w budowę zborów protestanckich we Wschodniej Fryzji, Londynie i w Polsce, do której powrócił ostatecznie w 1556 r. Został pochowany w Pińczowie, w ówczesnym kościele kalwińskim (obecnie kościół katolicki pw. św. Jana).

Przeczytaj także:

• Pochwała Głupoty 500 lat wciąż aktualna
• Lista najsłynniejszych Holendrów