Historia Holandii: od republiki do monarchii

sobota, 28 Wrzesień, 2024

Holandia podobnie jak Polska leży między wielkimi mocarstwami: Brytania, Niemcy i Francja. W odróżnieniu od Polski Holendrzy są jednak rozsądniejsi, znacznie bardziej pragmatyczni i mierzą siły na zamiary. Także Holandia była pod zaborem.

Pierwsze zarysy Niderlandów w 1430

Filip III Dobry (1396-1467) uważany jest za twórcę Niderlandów. Był francuskim księciem Burgundii (historycznie między Szwajcarią a Belgią), ale z czasem posiadł terytoria współczesnego Beneluksu. Jego panowanie w średniowiecznych Niderlandach miało olbrzymi wpływ na kształtowanie się tego państwa. Filip był on także założycielem elitarnego zakonu Złotego Runa i pomysłodawcą (nieodbytej) wyprawy krzyżowej w 1454 r. podczas Bankietu Bażanta w Rijsel (Lille). Gigantyczny bankiet trwał 45 dni, w trakcie którego rycerstwo Europy przysięgło odbić z rąk muzułmanów Konstantynopol. Ale widocznie gdy wytrzeźwieli, animusz im opadł. Poza tym Filip miał 3 żony, 30 kochanek i niezliczoną ilość dzieci.

Niderlandy 1500 r. — Niderlandy do roku 1543 składały się z szeregu księstw (herogdom) i hrabstw (graafschap). Współczesne prowincje mają w nich swe historyczne źródła.

Feudalna gra w Monopoly

Późniejsi feudalni władcy Europy zawierali strategiczne związki małżeńskie i w ten sposób pod koniec XV wieku Niderlandy zaczęły stawać się własnością Habsburgów. Naród długo walczył z hiszpańskim zaborcą mocarstwa habsburskiego. Bywało w historii, że malutkimi Niderlandami rządzili Hiszpanie, Francuzi i Niemcy. Potrafili jednak utrzymać swoją niepodległość wzbudzając u sąsiadów respekt i uznanie. Niepodległość i respekt wywalczyli sobie sami. Czasami mieczem ale częściej pragmatyczną polityką. Duma i honor były ważne, ale nie za wszelką cenę. Bóg i pieniądz były najważniejsze.

Niderlandy XV w. — Mapa Republiki Siedmiu Prowincji, zwana w tym czasie także "Belgica" lub Niskie Kraje ok. 1600 roku.

Krótka historia Niderlandów

XV wiek - okupacja

Od roku 1500, krok po kroku Niderlandy przechodziły pod panowanie książąt habsburskich. Częściowo gwałtem, częściowo przez strategiczne związki małżeńskie.

W XV wieku Niderlandami czyli "Niskim Krajem" był obszar z grubsza równy dzisiejszemu Beneluksowi a najpotężniejszym władcą Europy w tym czasie był cesarz Karol V Habsburg.

Jego syn; Filip II urzędujący w Hiszpanii dostał w 1555 r. w spadku po ojcu olbrzymie terytoria w Europie, w tym Niderlandy, jak i kolonie zamorskie. Filip uwikłany był jednak w wojny z Francuzami i Anglikami a na domiar złego w Europie począł rodzić się religijny ruch protestów (reformacja) przeciwko błędom, wypaczeniom i korupcji kościoła powszechnego (katolickiego).

hiszpańska inkwizycja — Hiszpańska inkwizycja siała terror wśród coraz liczniejszych zwolenników reformacji w Europie Zachodniej.

XVI wiek - reformacja

W Niderlandach rozpoczęła się reformacja. Największy ruch reformatorski przyszedł z południa z Flandrii zainspirowanej ideami Kalwina z Genewy. Protestanci szybko zdobywali popularność wśród narodu. W roku 1566 wybuchła w Niderlandach rewolta ikonoklastów niszczących wszelkie obrazy i rzeźby świętych w kościołach. Ten protest przeciwko odejściu kościoła od litery pisma świętego odbił wielkie piętno na charakterze tego narodu.

Od roku 1556 Niderlandy znalazły się pod panowaniem Hiszpańskim. Zarówno próba utrzymania katolicyzmu jako dominującej religii, jak i wielkie nierówności społeczno-gospodarcze doprowadziły w 1566 r. do powstania Gezów - patriotów niderlandzkich walczących z hiszpańskim okupantem. Habsburski (hiszpański) król Filip II wysłał księcia Albę z ekspedycją karną do Niderlandów. Książę co prawda powstanie stłumił i w latach 1567-1573 był namiestnikiem Niderlandów, ale jego rządy charakteryzował terror i ucisk finansowy. A czego Holendrzy nigdy nie lubią, to jak się ich bije po kieszeni!

Katolicki Filip II wzburzony rewoltą "heretyków" wysłał armię pod wodzą księcia Alby w celu stłumienia buntu. Hiszpanie skazują na śmierć setki protestantów i co gorsza podwyższają podatki o 10 procent (dziesięcina) co tylko bardziej dolewa oliwy do ognia. Dla Holendrów kościół katolicki, papieska inkwizycja i hiszpański zaborca były synonimem zła. Powstanie Niderlandów przeciw zaborcy przekształca się w Wojnę Osiemdziesięcioletnią (1568-1648). Filip II uwikłany w wiele wojen nie był w stanie stłumić holenderskiego powstania.

W 1572 roku doszło do następnego powstania, na którego czele stanął Wilhelm I Orański. Książę Wilhelm I Orański (Willem van Oranje) stał się dość niespodziewanie przywódcą protestanckich powstańców choć starał się prowadzić politykę ugodową i tonować radykalizację. Pierwszym sukcesem powstańców było zdobycie miasteczka portowego Den Briel w 1572 r.

W 1579 roku prowincje południowe (dzisiejsza Belgia) skłonne były do porozumienia z Hiszpanami i uznały zwierzchność Filipa II - to było pierwsze pęknięcie w Niderlandach które później doprowadziło do rozpadu na Holandię i Belgię.

Siedem prowincji północnych (głownie protestanckich) zawarło unię utrechcką pod hasłem wolności religijnej i wspólnej walki z Hiszpanami. Tekst tej konwencji traktowany jest jako pierwsza konstytucja Północnych Niderlandów. W roku 1581 proklamowano niezależność i odtąd siedem republik występowało oficjalnie jako Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (zwanych do dzisiaj potocznie Holandią).

Ogłoszenie niepodległości

26 lipca 1581 r. holenderskie prowincje podpisały "Plakkaat van Verlatinghe" - akt niepodległości Niderlandów w którym odmawiają dalszego poddaństwa królowi Filipowi II Habsburskiemu. Ta data sprzed 440 lat jest początkiem niezawisłego państwa Niderlandzkiego.

W 1581 r. parlament (Staten-Generaal) siedmiu północnych prowincji wypowiedziało posłuszeństwo hiszpańskiemu królowi w Akcie Opuszczenia (która stała się wzorem deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych dwieście lat później). Następnie Filip II wyznaczył nagrodę za głowę buntownika Wilhelma I Orańskiego i choć ten zostaje zamordowany w 1584 r. to niepodległość Niderlandów była już nieodwracalnym faktem. Wybuchła wojna osiemdziesięcioletnia z Hiszpanią (1568-1648).

Haga w XVI wieku — Książę Maurycy i jego świta ogląda łyżwiarzy na Hofvijver (dworski staw) w Hadze w 1618 r. Maurycy Orański był synem założyciela dynastii orańskiej i jego pałac znajduje się z lewej, nie widoczny na obrazie. Za to z lewej widoczny jest kompleks parlamentarno-rządowy z charakterystyczną wieżyczką, gabinetem premiera Niderlandów.

XVII wiek - niepodległość

W 1648 r. Hiszpania i "Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji" (obejmująca z grubsza dzisiejszą Holandię) zawierają Pokój w Munster - kończący Wojnę Osiemdziesięcioletnią.

Jednym z najważniejszych wydarzeń z historii Holandii było uzyskanie niepodległości. W 1648 r. Hiszpania zawarła w Münster (wówczas wolne miasto, później Prusy) pokój z Niderlandami po wojnie 80-letniej. Tak wyglądała wówczas Republika Niderlandów. Dopiero 165 lat później (1813) Napoleon uczynił z Niderlandów królestwo i tak jest do dziś.

Tymczasem w Holandii Zreformowany Kościół Protestancki już od dekad grał dużą rolę w życiu społecznym. W czasie synodu w Dordrechcie (1618-1619) ustalone zostały prawdziwe kanony wiary i powstało oficjalne państwowe tłumaczenie biblii (Statenbijbel). To nowoczesne tłumaczenie było czytelne dla wszystkich obywateli a biblia trafiła do każdego miezczańskiego domu. To wydanie biblii miało niezwykle ważne znaczenie dla rozwoju kościoła protestanckiego a także języka holenderskiego w piśmie i w mowie.

Ponieważ połowa narodu pozostała przy wierze katolickiej parlament republiki prowadził niezykle tolerancyjną politykę religijną czym zyskał sobie europejską sławę. W Holandii można było głosić idee i wydawać książki zabronione w innych krajach. Do dzisiaj Holender uważa tolerancję za najcenniejszą cechę narodową.

Holenderska Kompania Wschodnioindyjska VOC 1602-1800 — Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) panowała nad dużą częścią światowego handlu w latach 1602-1800.

W XVII wieku wolna Republika Niderlandów rozwijała się niezwykle szybko i pomnażała swój majątek w handlu zamorskim.

W roku 1602 powstaje w Amsterdamie pierwsza ponadnarodowa kompania handlowa Kompania Wschodnioindyjska (Verenigde Oost-Indische Compagnie - VOC) z filiami w Kapsztadzie, Decima (Japonia) Sri Lance i Indonezji. Handel egzotycznymi przyprawami korzennymi przysparza ogromnych majątków. Holandia stała sie największym mocarstwem morskim. Później powstaje także Kompania Zachodnioindyjska (West-Indische Compagnie - WIC) trudniąca się handlem niewolnikami i cukrem. Dlatego wielu Holendrów ma swoje korzenie we "Wschodnich Indiach" (Indonezja) lub "Zachodnich Indiach" (Surinam i Antyle).

W tym czasie kwitła także kultura i nauka. Malował Rembrandt i Vermeer, Leeuwenhoek wynalazł mikroskop, i wielu innych naukowców i myślicieli jak Christiaan Huygens, Baruch Spinoza, Hugo Grocjusz.

W tym okresie powstał też Amsterdam jakim go dzisiaj widzimy. W tym czasie tworzył się holenderski krajobraz z wiatrakami które "mielą" wodę osuszając poldery, z wiatrakami tartakowymi lub wytłaczającymi olej. Wokół miasta Zaandam powstaje pierwszy w Europie okręg przemysłowy. Amsterdam staje się trzecim co do wielkości miastem Europy. Jednym słowem XVII wiek był Złotym Wiekiem Niderlandów.

Niderlandy były jedyna w Europie republiką nie posiadającą monarchy. Krajem rządził "stadhouder" - czyli oficjalnie namiestnik królewski - ale w republice Niderlandów był to raczej odpowiednik premiera na służbie regentów (zarządców) miast, prowincji i parlamentu. Namiestnicy (zazwyczaj z domu orańskiego) mieli często konflikty z regentami. Natomiast rodzina Orańska czasami łączyła Holendrów a czasami ich dzieliła. Dopiero w XX wieku dynastia Orańska stała się symbolem narodowej jedności.

XVIII wiek - między mocarstwami

W tym wieku światowa potęga Niderlandów maleje. W roku 1780 Anglicy pobili flotę Holenderską, gospodarka podupadła. Społeczeństwo podzieliło się na patriotów i sympatyków dynastii orańskiej. Prusy i Anglia popierały ruch pro-orański a Stany Zjednoczone i Francja (w której właśnie odbyła się rewolucja 1789 r.) stały po stronie patriotów.

W roku 1795 Niderlandy zostają "wyzwolone" przez francuską armię napoleońską. Rewolucyjni patrioci zwący się demokratami dokonują zamachu stanu w 1798 r., wprowadzają nowoczesną konstytucję i przekształcają Republikę Prowincji w jeden spójny kraj z wyraźnym rozdziałem państwa i kościoła. Wszyscy obywatele otrzymali równe prawa obywatelskie, łącznie z Żydami.

w 1797 roku miała miejsce bitwa pod Camperduin, w której flota brytyjska odniosła zwycięstwo nad holenderską flotą (Republiki Batawskiej). Ta przegrana ogłaszała utratę holenderskiej dominacji na morzach świata.

Napoleon w Amsterdamie — Triumfalny wjazd Napoleona do Amsterdamu 9 października 1811.

XIX wiek - podział Niderlandów

Od początku XIX wieku zwiększa się dominacja Francji w Niderlandach. W Brukseli dominuje język francuski. W 1810 r. Napoleon włącza Holandię do swego cesarstwa. Napoleońskim czasom Holandia zawdzięcza modernizację życia społecznego. Znormalizowano m.in. oświatę, prawo i system podatkowy, urzędy stanu cywilnego, kadaster i wprowadzono system metryczny.

Po upadku Napoleona w roku 1813 Holandia otrzymuje z powrotem swoją niepodległość na kongresie wiedeńskim. Do kraju z wygnania wraca ostatni orański namiestnik. Gdy Napoleon jeszcze raz zdobywa władzę, Holandia i Belgia zostają ponownie zjednoczone w jednym Królestwie Niderlandów pod panowaniem króla Wilhelma I z domu Oranje-Nassau. Jego syn walczy jeszcze pod Waterloo (1815) u boku Napoleona, zostaje ranny czym zdobywa sobie sławę w narodzie.

Nowo powstałe Królestwo Niderlandów nie trwa długo. Południowe, katolickie Niderlandy mają dość tego króla i arogancji Holendrów z północy aż w roku 1830 królestwo rozpada się na Holandię i Belgię.

Holandia uznała niepodległość Belgii w roku 1839 i wówczas także ustalono dokładnie dzisiejsze granice między obu państwami. Tak jest do dzisiaj.

Przeczytaj także: