Ciekawostki o holenderskich wiatrakach

• Polacy mieszkający w Holandii nazywają mieszkańców tego kraju "wiatrakami". 
• Ponoć chudzielców Polacy nazywają także "wiatrakami".
• Powiedzenie „co ma piernik do wiatraka?” - sugeruje, że obie rzeczy nie mają ze sobą nic wspólnego, tymczasem mąkę i przyprawy na pierniki mieliło się w młynie wietrznym (windmolen) czyli wiatraku.
• Język polski składa się niemal wyłącznie ze słów obcego pochodzenia, ale jest w nim wiele wyjątków, gdy Polacy wymyślają własne słowa aby udowodnić, że "my nie gęsi i swój język mamy". Takim przykładem jest słowo WIATRAK - gdy na całym świecie nazywa się po prostu młynem wietrznym (windmolen). Inne przykłady polskiej ambicji wymyślenia polskiego słowa to: wieloryb, samochód, dźwig, długopis, publikatory, czołg, winda no i ten wiatrak.
• W Holandii zachowało się jeszcze 1048 wiatraków  i 108 młynów wodnych. Zresztą wiatraki nazywają po holendersku dosłownie młynami wiatrowymi (windmolen).
• Każdy wiatrak ma swoje imie, np.: De Vang, De Wieken, Het Kruiwerk, De Kruigang, De Schoren, Korte Zwaard i Lange Zwaard.
• Sto lat temu było w Holandii jeszcze 10 tys. wiatraków. Zaprószony ogień i pożar był i jest nadal największym zagrożeniem dla istnienia wiatraka.
• Najwięcej wiatraków, bo aż 220, stoi w prowincji Zuid-Holland (Południowa Holandia) a w prowincji Utrecht stoi ich najmniej; tylko 33.
• Najstarsze dwa wiatraki, z roku 1441 stoją w prowincji Gelderland, a najwyższy (44,8 m) wiatrak “De Noord” w Schiedamie.
• Wiatraki są zabytkami kultury, choć większość z nich znajduje się w rękach prywatnych i jest zamieszkała.

• Wiatraki odgrywały bardzo dużą rolę w życiu Holendrów. Bez wiatraków nie było by ekonomicznego rozwoju tego kraju jak także nie osuszono by tak wielkich obszarów (polderów) kraju. Wraz z okresem rozkwitu Amsterdamu w XVII w. bujnie rozwijał się potężny przemysł u wybrzeży rzeki Zaan, a nie byłoby tego przemysłu bez maszyn napędzanych wiatrem.
• Region Zaan (Zaanstreek) jest najstarszym regionem przemysłowym w Europie gdzie nadal stoją różne wiatraki przemysłowe. Maszynę parową która zaczęła wypierać wiatraki wynaleziono dopiero dwieście lat później.
• Wiatrak widoczny jest z daleka i w dawniejszych czasach po pozycji skrzydeł cały region wiedział co się dzieje w wiatraku lub jego okolicy. Wiatraki mogą przekazywać wiadomości. W przeszłości ludzie nie mieli telefonu ani internetu. Młynarz mógł na odległość przekazywać wiadomości, mocując skrzydła wiatraka w określonej pozycji. Nawet dzisiaj młynarz zna te pozycje śmigieł i nadal bywają one używane. Każdą radość i żałobę we wsi okolica widziała po pozycji skrzydeł wiatraka i jego ewentualnym ustrojeniu flagami. Pozycja śmigieł tłumaczyła dlaczego wiatrak nie pracował: krótka przerwa, długa przerwa, święto lub żałoba.

• Skrzydła wiatraka drewnianej konstrukcji, początkowo powlekano płótnem żeglarskim. Z czasem wypracowano różne inne ulepszone konstrukcje jak np. pokryte aerodynamicznie wyprofilowaną blachą, obracające się po osi płatu w miarę siły wiatru regulując w ten sposób prędkość obrotu. Innym rozwiązaniem były skrzydła z drewnianych płytek żaluzjowych otwieranych odpowiednio do siły wiatru.
• Skrzydła wiatraka ważą kilka ton i w czasie pracy ich szybkość i masa jest znaczna. Zagapienie się młynarza kosztowało go najczęściej życie gdy nieopatrznie wszedł w drogę skrzydła (ned.: wiek). W Holandii popularnym jest powiedzonko "de klap van de wiek krijgen" czyli "rąbnięty skrzydłem" na określenie kogoś plecącego bzdury.
• Młynarze mieli swój własny język którego ślady przetrwały jeszcze w regionie Zaan  (Zaanstreek). Młynarze mieli także reputacje jurnych chłopaków czyhających na dziewictwo wszystkich panien w okolicy.
• Holenderskie wiatraki kręcą się w lewo  (przeciw wskazówkom zegara) – i nikt nie wie dlaczego. Może dlatego, że już w prehistorii praworęczny człowiek kręcił żarna w lewo? Gdy skrzydła kręcą się w lewo to i kamień młyński kręci się w lewo.

• Kamień młyński ma profil który można porównać z profilem opon samochodowych. Ten koncentryczny lub ekscentryczny profil ułatwia mielenie i odprowadzanie zmielonego ziarna na zewnątrz a także chłodzenie trących kamieni. Z czasem karby się ścierają i muszą być regularnie „ostrzone” (pogłębiane) przez młynarza specjalnym młoteczkiem. Wbrew pozorom wyciągniecie żarna z jego łożyska nie jest trudne; specjalna konstrukcja dźwigni umożliwia młynarzowi wyciągnąć w celu konserwacji kilkuset kilowe kamienne żarna własnoręcznie. Ostrzenie (scherpen lub billen) kamieni młyńskich należy do najważniejszej i bardzo pracochłonnej pracy młynarza. Jakość obrobionego kamienia określa jakość mielonych produktów. [Zobacz: nowe kamienie młyńskie wymieniane są raz na sto lat]
• Śmigła wiatraka poruszały żarna młyńskie ale jednocześnie napędzały dźwig (luiwerk) podnoszący worki z ziarnem z parteru do wyżej położonego żarna.

• Jednym z najważniejszych ulepszeń średniowiecznych wiatraków było osadzenie maszynerii ze skrzydłami na pionowej osi z możliwością obracania go do kierunku wiatru. Wiatrak obraca się z pomocą koła sterowniczego na którym zawinięte liny lub łańcuchy zakotwiczone są w ziemi. Pachołki do zakotwiczania wiatraka znajdują się wokół wiatraka.
• Nieodzowną częścią mechanizmu wiatraka jest hamulec. Zbyt mocny sztorm zniszczyłby drewnianą maszynownię, więc to rozpędzone. ważące wiele ton śmigło  wymaga dobrego hamulca. Drewniane, wielkie koło zębate na osi skrzydeł zaopatrzone jest w rodzaj hamulca bębnowego, zwanego vang, zakleszczającego się na tym kole. W większości wiatraków hamulec włączany jest z zewnątrz wiatraka pociągając za linę umocowaną do dźwigni.
• Kamień młyński ma niechlubną sławę. Już sam Jezus Chrystus srogo przestrzegał (Mk 9,42): "Kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych, którzy wierzą we mnie, temu byłoby lepiej uwiązać kamień młyński u szyi i wrzucić go w morze!". Innymi słowy: kto nakłania do grzechu ten na śmierć zasługuje.

• Patronem młynarzy jest Święty Wiktor z Marsylii (III w.). Wiktor z Marsylii był chrześcijańskim młynarzem i jednocześnie rzymskim oficerem. Za niepokorne i uporczywe wyznawanie chrześcijaństwa skazany został na śmierć w kieracie, zmiażdżony między młyńskimi kamieniami.

Przeczytaj także:

• Wiatraki holenderskie oraz Wiatraki holenderskie II
• Konstrukcja i nazewnictwo holenderskiego wiatraka
• Jak wał korbowy napędzał Złoty Wiek
• Wiatraki galeriowe z Schiedam
• Skansen wiatraków w Kinderdijk
• Holenderskie wiatraki mielą wodę
• Dlaczego wiatraki kręcą się w lewo?
• Ciekawostki o holenderskich wiatrakach
• Polskie wiatraki ozdobne